In de laatste week van april verschijnt bij uitgeverij Schaep14 ALS EEN MOKERSLAG, een verzameling gedichten van Hellema (1921-2005). Een auteur die met zijn oorlogsverhalen in de jaren tachtig van de vorige eeuw een literaire schok veroorzaakte maar vervolgens aan ieders aandacht ontsnapte.
Bij wat je toeval zou kunnen noemen maar net zo goed intelligent speurwerk vonden Rob Luckerhof en Anneruth Wibaut in het Literatuurmuseum in Den Haag een stapel onbekende, nooit gepubliceerde gedichten van deze Hellema. Aangrijpende, rauwe kampgetuigenissen, recht uit het hart en met grote verontwaardiging geschreven. Deze gedichten moesten gedeeld worden en gehoord door een groot publiek. De tweeëntwintig gedichten, waar nodig voorzien van commentaar of context, getuigen van moed, van het leed dat oorlog heet, van misdaden die niet vergeten mogen worden. Een uniek oorlogsdocument.
Als een mokerslag is een uitgave van Schaep14, 96pp. ISBN 978 90 831764 99, € 19,99. Te bestellen bij elke boekhandel, ook de digitale. Leverbaar vanaf 24 april.
In Meander, tijdschrift voor en over poezie verscheen een prachtige recensie. van Janine Jongsma: Het is vandaag tachtig jaar geleden dat Nederland werd bevrijd door de geallieerden en er op ons grondgebied een einde kwam aan de Tweede Wereldoorlog. Voor mij ligt een bijzondere bundel: Als een mokerslag – over de kampgedichten van Hellema.
Hellema (pseudoniem van Alexander B. van Praag 1921-2005) was in de jaren tachtig van de vorige eeuw een opvallende prozaschrijver van autobiografische oorlogsverhalen. Hij overleefde zes verschillende concentratiekampen in de Tweede Wereldoorlog. Hij debuteerde pas in 1982 op zijn eenenzestigste met Langzame dans als verzoeningsrite. In zijn proza confronteert hij de lezer op indringende wijze met de gruwelijkheden van het kampleven. Hij legt alles bloot en laat ironie achterwege. Zijn schrijven deed een hoop stof opwaaien. Aleid Truijens schreef in 1983 in De Gids een interessante recensie van dit debuut en tegelijkertijd van het vervolg erop: Enige reizen dienden niet ter zake. Zij zegt: ‘Zeer intrigerend worden de verhalen pas wanneer Hellema de wereld die wij allen rondom ons heen kunnen bekijken, beschrijft door de ogen van iemand die ooit een kijkje in de hel heeft mogen nemen. Het is schokkend hoe eenvoudig deze wereld, zo bekeken, in elkaar zit.’ Ze noemt hem: ‘het slachtoffer als ziener in de tijd’.
Rob Luckerhof en Anneruth Wibaut zijn vroege bewonderaars van zijn werk en zij besloten te onderzoeken wat de reden was dat zijn naam en zijn werk in de jaren negentig naar de achtergrond verdwenen. Dit, terwijl Hellema’s proza, essays en zelfs romans trouw werden uitgegeven door Querido. In het Literatuurmuseum van Den Haag vinden ze vier ongeordende dozen van Hellema. Vol met manuscripten, recensies, brieven en ongepubliceerde verhalen.
Maar als ze daarin ook een schat aan een twintigtal nooit gepubliceerde gedichten van Hellema’s hand vinden, zijn ze met stomheid geslagen. Ik kan me goed voorstellen dat dit bij de onderzoekers insloeg ‘als een mokerslag’. De gedichten hebben hetzelfde effect. Joke Linders van uitgeverij Schaep14 omschrijft ze zo: ‘Rauw van inhoud, vrij van vorm, direct van toon, uniek in de Nederlandse oorlogspoëzie’.
